Historycznie rzecz biorąc, technokraci nie mieli pożytku dla polityków, wybranych przedstawicieli ani żadnego dyskursu obywatelskiego. Wierzyli, że oni i oni sami posiadają oparte na nauce formuły udanego funkcjonowania społeczeństwa, więc o czym rozmawiać? ⁃ Edytor TN
Ostatnio sporo pisałem o populistycznej polityce. Tym razem chciałbym rzucić nieco światła na podejście technokratyczne. To, co ich łączy z populizmem, to podważanie zasad demokratycznej debaty.
Populizm zasadniczo polega na tym, że przywódcy nie opisują niuansów polityki, ale polegają na wyimaginowanej idei wspólnych wartości i ich oczywistych norm. Stymulują złość, że rzeczy nie są takie, jak powinny, i biorą na cel osoby postronne i mniejszości jako sprawców. Ich retoryka jest często antyelitarna, ale niekoniecznie przyjmują politykę, która może zaszkodzić elitom.
Populiści niszczą dyskurs demokratyczny, ponieważ zaprzeczają faktom, unikają skomplikowanych szczegółów i sprzeciwiają się kompromisowi i konsensusowi. Nie widzą potrzeby niuansowej debaty, po prostu żądają, aby państwo spełniało życzenia ludzi, bez względu na to, jak sprzeczne mogą być te życzenia. Populiści z radością obiecują jednocześnie niższe podatki i lepsze usługi socjalne. Gdy już osiągną władzę, wciąż ścigają kozły ofiarne, obwiniając wszelkiego rodzaju „zdrajców”, którzy rzekomo uniemożliwiają rzeczy, które stają się takie, jak powinny.
Ekonomiczni technokraci są podobnie problematyczni, choć ich przesłanie jest inne. Nie promują idei tego, co „każdy dobry” członek danego narodu intuicyjnie wie, że ma rację; nalegają na wdrożenie modeli ekonomicznych. Technokraci twierdzą, że skoro ich koncepcje opierają się na teoriach naukowych, są one tak samo ważne jak prawa fizyki lub chemii. Ponownie nie ma potrzeby prowadzenia szeroko zakrojonej debaty, kompromisu i budowania konsensusu. Właściwy kurs jest już znany, a jedynym wyzwaniem jest jego wdrożenie.
Wdrażanie jest jednak zwykle trudne, ponieważ dynamika rynku zwykle pogłębia nierówności. Podejścia technokratyczne oznaczają, że poziom życia mniej uprzywilejowanych warstw społecznych ma tendencję do spadku, przynajmniej na początku. Jednak w oczach technokratów recesja nie jest oznaką porażki, ale po prostu pokazuje, że potrzeba więcej ich gorzkiego leku, aby sytuacja w końcu się poprawiła.
Już rozwinąłem dlaczego modele ekonomiczne nie ujawniają niczego podobnego do praw przyrody i dlaczego często służą szczególnym interesom. Nie będę teraz zagłębiać się w tę sprawę. Podstawową kwestią jest to, że naród to nie tylko gospodarka narodowa, którą tworzą jednostki racjonalnie maksymalizujące swoją użyteczność, a co ważniejsze, nie składa się z obywateli, którzy mają równe szanse. Ma znaczenie, czy ktoś należy do jednej czy innej warstwy społecznej i czy gospodarstwo domowe może liczyć na masowy spadek, czy też jest obciążone długami. Ponieważ polityka służy do zarządzania tymi sprawami w taki czy inny sposób, radykalne egzekwowanie modeli ekonomicznych może zniszczyć tkankę społeczną narodu.
Jednym z najgorszych przypadków była Jugosławia pod koniec 1980 i wczesnych 1990. W kraju 1980 nastąpił poważny spadek gospodarczy i walczył on z inflacją i nadmiernym długiem państwowym. Rząd, wspierany przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW), szybko wdrożył radykalne programy liberalizacji w nadziei na poprawę sytuacji. Polityka poszła bardzo źle politycznie.
Problem polegał na tym, że ludzie nie akceptowali wizji technokratów, że sytuacja staje się lepsza po pierwszym pogorszeniu. Zauważyli tylko, że rzeczywiście stało się dużo gorzej. Około 1.3 miliona ludzi straciło pracę, ponieważ tysiące niekonkurencyjnych firm musiało zostać zamkniętych, a PNB spadł o około 7,5% w 1990 r. I 15% w 1991 r. Podczas niszczycielskiego kryzysu gospodarczego zaczął jątrzyć się etniczny populizm. Mówiąc wprost, Serbowie oskarżyli stosunkowo zamożnych Chorwatów, że nie chcą się dzielić, a Chorwaci oskarżyli Serbów o chęć swobodnej jazdy. Wybuchła brutalna wojna domowa, w której różne grupy etniczne tego małego kraju stanęły przeciwko sobie. W końcu masy ludzi zostały zabite lub wysiedlone, a Jugosławia przestała istnieć jako państwo.
Z radością przyznam, że technokracja zwykle nie wywołuje wojny domowej. Jugosławia była skrajnym przypadkiem. Jego wielka różnorodność etniczna sprawiła, że konflikt był bardziej prawdopodobny i brutalniejszy niż byłby w innym przypadku. Warto jednak podkreślić, że nacjonalistyczna agitacja na tle etnicznym stała się prawdziwie mordercza dopiero wtedy, gdy technokratyczna próba rozwiązania kryzysu gospodarczego spowodowała jeszcze większy ból gospodarczy. Warto również zwrócić uwagę, że znaczenie nieudanego kształtowania polityki gospodarczej jest zwykle bagatelizowane, co z pewnością wiąże się z faktem, że historia Jugosławii nie potwierdza paradygmatu wolnorynkowego, którym kierowano się w kształtowaniu polityki światowej w ostatnich dziesięcioleciach.
MFW i Bank Światowy nieco stonowały swoją technokratyczną postawę od czasu 1990-ów. Obaj podkreślają teraz, że ograniczenie ubóstwa ma również znaczenie. Zbyt często ich programy dostosowań strukturalnych pogłębiały ubóstwo i pogłębiały dysproporcje społeczne w krajach będących klientami, ale nie rozwiązywały kryzysów zadłużenia. Na przełomie tysiącleci silnie zadłużone kraje rozwijające się znalazły się w spiralach śmierci o coraz większej oszczędności, a międzynarodowa społeczność darczyńców przyznała, że polityka zawiodła. Jeśli chodzi o polityczne skutki technokratycznego złego zarządzania, nie należy jednak zapominać o Jugosławii.
Wszystko to nie oznacza, że modele ekonomiczne są bezwartościowe. Mogą być przydatne, ale należy je wziąć ze szczyptą soli. Nie ujawniają praw natury. Wiedza akademicka nie zastąpi demokratycznych obrad.
wpDiscuz